Wymiar nominalny, odchyłki i tolerancja wymiaru

Autor podstrony: Krzysztof Zajączkowski

Stronę tą wyświetlono już: 60982 razy

Wykonanie dwóch części w procesie produkcyjnym, których uzyskane wymiary byłyby takie same jest fizycznie nie możliwe. Wpływ na to ma wiele czynników, do których należy dokładność obrabiarki, zużycie narzędzia a także sam materiał skrawany. Z tego względu wprowadza się pojęcie wymiaru nominalnego D, który jest ogólnym wymiarem docelowym oraz odchyłek tego wymiaru: dolnej i górnej. Przyjęło się oznaczać dla wymiarów zewnętrznych oznaczenie odchyłki dolnej przez ei zaś odchyłki górnej przez es, natomiast dla wymiarów wewnętrznych (otworów) stosuje się dla odchyłki dolnej oznaczenie EI zaś dla górnej ES. Wymiar dolny A jest równy D+ei lub D+EI, natomiast górny B wynosi D+es lub D+ES (w zależności od rodzaju wymiaru).

Tolerancja T danego wymiaru jest równa różnicy odchyłek es-ei lub ES-EI. Można również obliczyć ją znając wymiary graniczne poprzez odjęcie wymiaru B-A. Tolerancja określa dozwolony przedział odchyłek wymiaru.

Graficzna interpretacja pojęcia odchyłek, tolerancji <b>T</b> i wymiaru nominalnego <b>D</b> dla: <b>a)</b> otworu, gdzie odchyłki są oznaczane umownie dużymi literami (dolna <b>EI</b>, górna <b>ES</b>); <b>b)</b> wałka, gdzie odchyłki są oznaczone umownie małymi literami (dolna <b>ei</b> zaś górna <b>es</b>).
Rys. 1
Graficzna interpretacja pojęcia odchyłek, tolerancji T i wymiaru nominalnego D dla: a) otworu, gdzie odchyłki są oznaczane umownie dużymi literami (dolna EI, górna ES); b) wałka, gdzie odchyłki są oznaczone umownie małymi literami (dolna ei zaś górna es).

W rysunku technicznym często pomija się tolerancje, jeżeli jej wartości odpowiadają tolerancji warsztatowej opisanej w poniższej tabelce dla wymiarów mieszanych, wewnętrznych i zewnętrznych z różnych przedziałów wartości.

Wymiary zostały w powyższej tabelce podzielone na wewnętrzne, mieszane i zewnętrzne. Przykłady wszystkich trzech typów wymiarów można zobaczyć na rysunku 2.

Ilustracja pokazująca różne typy wymiarów wyróżnionych kolorem: czerwonym - wymiary zewnętrzne; zielonym - wymiary mieszane i pośrednie; niebieskim - wymiary wewnętrzne.
Rys. 2
Ilustracja pokazująca różne typy wymiarów wyróżnionych kolorem: czerwonym - wymiary zewnętrzne; zielonym - wymiary mieszane i pośrednie; niebieskim - wymiary wewnętrzne.

Poza wymienionymi tolerancjami warsztatowymi domyślnymi można oczywiście stosować niestandardowe własne odchyłki lub zastosować tolerancje znormalizowane, o których będzie jeszcze mowa.